یک نمونه از جنبههای مراسم عبادت در هنر، بافت فرشهای ویژه برای نماز میباشد که به این فرشهای ویژه، فرش سجاده ای یا سجاده فرش گفته میشود.
هنگامیکه نمازگزاران در مساجد و نمازخانهها مشغول نماز خواندن هستند، نیاز به یک فضای تکرار شونده و به تقلید از یکدیگر در داخل مسجد و نمازخانه هست تا بهطور نمادین مؤمنان و نمازگزاران را از دنیای بیرون برای ارتباط با خدای یگانه جدا کند. فرش سجاده مسجد که برای نمازگزاران پهن میشود، در واقع این نیاز را کاملاً برآورده میکند.
فرش سجاده ای بهعنوان نماد وحدت و یگانه پرستی نقش بسیار مهمی در تداول ارزشها و ایدههای جامعه دارد. طراحان این نوع فرش مسجدی با ایجاد نقشها و الهام از مفاهیم مذهبی و فرهنگی، تلاش میکنند تا یکپارچگی اجتماعی را بازتاب دهند.
فیلم فرش سجاده ای امروزی
فرش طرح سجاده یک هنر بیمثال و نماد شگفتانگیز است که در ساختار و تاریخ هنر و صنایع دستی ایران علیالخصوص، جایگاه ممتازی دارد.
این هنر به طور ژرف با تاریخ و فرهنگ این سرزمین پیوند خورده و نهتنها نمایانگر دقت و زیبایی در طراحی و تولید، بلکه بهعنوان یک نماد عمیق از ارزشها و اصول اجتماعی، مذهبی و فرهنگی غنی این ملت شناخته میشود.
فرش سجاده ای امروزی به شکلهای مدرن و بیشتر با تلفیق گل و بوته با محراب بافته میشود که در فیلم تهیه شده میتوانید انواع طرحهای سجاده فرش کاشان را مشاهده کنید.
در ادامه، به تاریخچهی فرش نماز و ویژگیهای طراحی آن خواهیم پرداخت تا به خواننده اجازه دهیم در دنیایی عمیقتر از این هنر و نمادهای آن عبور کند.
تاریخچه بافت فرش سجاده ای توسط مسلمانان
در قرون وسطی، بافت سجاده فرش برای نماز در کشورهای اسلامی رایج شده بود، که این نشان از ارتباط و پیوند نزدیک بین دین و زندگی روزمرهی مردم داشت. قدیمیترین نمونههای فرش سجاده ای را میتوان در مینیاتورهای ایرانیان در نیمهی اول قرن چهاردهم و همچنین نیمهی اول قرن پانزدهم رؤیت کرد.
هنرمندان ایتالیایی دورهی رنسانس در نیمهی دوم قرن 15 همچون جیووانی بلینی، ویتور کارپچو و لورنزو لوتو، فرشهای اسلامی ترکی را بر روی بومهای خود منقوش کردهاند، که این امر موجب پارادوکس فرهنگی نادری شده بود.
در قرنهای 16 و 17، سجاده فرشهای مجلل ایرانی نمود پیدا کردند. فرشهای سجاده هم در کارگاههای بزرگ با استفاده از الگوهای هنرمندان و هم در خانههای روستایی توسط مردم عادی بافته میشدند.
انواع فرش سجاه ای بهواسطهی تزئینات مجلل و کیفیت تکنولوژیکی و غنی بودن مواد آنها مشخص میشدند. فرشهای نماز از پشم و ابریشم برای طبقهی اشراف بافته میشدند. کل تزئینات فرشهای اسلامی، برگرفته از طرحهای ساخته شده توسط هنرمندان بود و فضای صمیمیت و همبستگی با خدا را ایجاد میکردند.
این سجاده فرشها معمولاً با نوشتههایی که نقل قول از قرآن و تکریم خدا و پیامبر نبی بود، نمود بهتری پیدا میکردند. آنها همیشه در قسمت بالای فرش و بالای قوس، قرار میگرفتند زیرا کلمات و شکل نوشته شدن آنها مقدس بودند. نقش مایههای برگ انتزاعی که در تزئین فرش مساجد غالب بود، درواقع خدا را مجسم میکردند که خالق بهشت و زمین است.
نوع بافت فرش سجاده ای | ساختار نقشه سجاده فرش | تولید فرش سجاده از نظر طراحی |
---|---|---|
دستباف و ماشینی | محرابی، تشریفاتی و یکپارچهای | ساده و کم نقش - شلوغ و پرنقش |
انواع بافت فرش سجاده ای | نقشه سجاده فرش | نوع طراحی فرش |
---|---|---|
دستباف و ماشینی | محرابی و بدون محراب | ساده و شلوغ |
فرش سجاده ای عشایری روستایی
فرش جانمازی روستایی که توسط مردم عادی بافته میشد، بسیار متفاوت از فرش نماز مورد استفادهی ثروتمندان بود.
این گروه از سجاده نمازها بیشتر با ویژگیهای قرن نوزدهم و اوایل قرن بیست و یکم نمایش داده میشدند، اما با این وجود بهدلیل طبیعت سنتی هنر عامیانه، ویژگیهای قدیمیترشان را نیز دربر میگرفتند.
تزئین آنها تحت الگوی طراحی هندسهی متفاوتی بود که در بافتهای عامیانه و با نمادهای مختلف مرتبط با آیین و اعتقادات مردم قدیم یافت میشد.
اغلب اوقات هنگام بافت فرش سجاده ای بافندگان بر طرحهای قالی سنتی متمرکز بودند که آنها را بهخوبی میشناختند و فقط نمایهای از ویژگی اصلی خود یعنی قوس محراب را اضافه میکردند.
در میان قبایلی که دام پرورش میدادند، مفهوم نیروی الهی که از آنها حفاظت میکرد بهطور سنتی با حیوانات و پرندگان نمادین ارتباط داشت، بهطوریکه تصاویری از شاخهای حیوانات یا پنجههای پرندگان اغلب بالای قوس محراب سجاده فرشها دیده میشد.
نمایش نمادین حیوانات توتمی بهدلیل اعتقاد به قدرت مقدس آنها حاصل میشد. مفاهیم کامیابی و خوشبختی نیز با این عناوین ارتباط داشتند که به قالی عشایری مرسوم بودند.
نقش محراب در فرش سجاده ای
هر کسی که این سجاده نماز را میبافت – چه یک بافندهی حرفهای و چه یک خانم خانهدار عادی در حومهی دورافتاده – همیشه یک جزء اجباری و جدانشدنی را دربرداشت و آن قوس یا طاقی بود که بر روی سجاده فرشها به تصویر کشیده میشد.
این قوس برگرفته از طاق محراب و یا فرورفتگی در دیوار محراب بهعنوان جایگاه اصلی در مسجد بود که نمازگزاران بهسوی آن نماز خود را به پا میداشتند.
مساجد همیشه طوری ساخته میشوند که طاق محراب آن بهسمت قبله یا همان جهت مکه باشد. مکه شهر مقدس همهی مسلمانان است و جایی است که حرم اصلی مسلمانان یعنی کعبه در آن واقع شده است.
فرش سجاده ای مسجدی باید همگی در یک جهت و بهسوی قبله پهن شوند. به این ترتیب، عبادت کننده روبروی مکه قرار میگیرد و متقاعد میشود که نماز او در پیشگاه خداوند شنیده خواهد شد.
محراب منقوش بر فرش سجاده بهمعنای دروازهی الهی است، دروازهای که معتقدان را از دنیای زمینی و فناپذیر به دنیای آسمانی و الهی منتقل میکند.
این نقشی است که به قوس منقوش در فرش فرش نماز اختصاص داده شده است، به این معنی که قسمت پایین فرش محرابی نماد دنیای زمینی، درحالیکه قسمت بالای آن، یعنی بالای قوس، نماد دنیای آسمانی است.
اهمیت فرش سجاده ای در فرهنگ و تاریخ
سجاده فرش محرابی بهعنوان شاهکاری از هنر بافت ایران، انعکاسی صادق از تاریخ و فرهنگ این ملت است. طرحها و نقوش این فرشها، قصهها و داستانهای زیادی از تاریخ ایران را به تصویر میکشند و باعث میشوند تا با هر نگاهی به یک فرش مسجد یک سفر در زمان آغاز شود.
فرش سجاده ای یکی از ابزارهایی است که ارزشهای مذهبی و اسلامی را به نحوی زیبا و با تأثیرگذاری در ذهن افراد حفظ کرده است. نقوش مرتبط با عناصر دینی در آن، نشانگر عمق ارتباط این هنر با ایمان و ارادت مردم به دین اسلام است.
فرش نماز بهعنوان یکی از نمادهای برجستهی هنر ایران، جایگاهی ویژه در صحنهی هنر جهانی دارد. این فرشها با طرحها و بافتهای خاص خود، از نظر هنری تحسینبرانگیز بوده و بهعنوان یک فرهنگ ملی به جهان معرفی شدهاند.
نمادگرایی و مفهوم وحدت در فرش سجاده ای
سجاده فرش مسجد بهعنوان یک نمایانگر هنری، نقش مهمی در انتقال مفاهیم و ارزشهای فرهنگی، مذهبی و اجتماعی ایفا میکند. طراحان این نوع فرش با بهرهگیری از نمادها و طرحهای معنوی، وحدت و یگانگی را به طراحیهای خود جلب میکنند.
بسیاری از فرشهای مسجدی، نقوش و طرحهایی از مفاهیم مذهبی و معنوی را بهخود اختصاص دادهاند. طراحان فرش سجاده ای از نمادهای هنری مختلفی استفاده میکنند که بهعنوان نمادهای وحدت و یگانگ پرستی تلقی میشوند.
تنوع رنگها و نقوش در سجاده فرشها نیز نمایانگر غنای بیپایان فرهنگ و هنر این سرزمین است. با ترکیب هنر رنگی، طرحها بهشکلی هماهنگ و یکپارچه بهنظر میآیند که این هماهنگی نماد وحدت و توازن در طراحی را به نمایش میگذارد.
فرش سجاده ای محرابی با ایجاد فضای معنوی و محیطی آرام، افراد را به تأمل و تفکر در مورد ارزشها و مفاهیم وحدت و یگانگی دعوت میکند. این فرشها با به اشتراکگذاری یک زبان زیبایی، افراد را بهسوی یک ارتباط عمیقتر با یکدیگر هدایت میکنند.