فرش سجاده ای نمادی از وحدت و یگانه پرستی ( تاریخچه سجاده فرش های قدیمی )

در قرون وسطی، بافت فرش برای نماز در کشورهای اسلامی رایج شده بود، که این نشان از ارتباط و پیوند نزدیک بین دین و زندگی روزمره‌ی مردم داشت.

قدیمی ترین نمونه‌های سجاده فرش را می‌توان در مینیاتورهای ایرانیان در نیمه‌ی اول قرن چهاردهم و همچنین نیمه‌ی اول قرن پانزدهم رویت کرد.

هنرمندان ایتالیایی دوره رنسانس در نیمه‌ی دوم قرن 15 همچون جیووانی بلینی، ویتور کارپچو و لورنزو لوتو، فرش سجاده ای ترکی را بر روی بوم‌های خود منقوش کرده‌اند، که این امر موجب پارادوکس فرهنگی نادری شده بود.

در قرن‌های 16 و 17، سجاده فرش های مجلل ایرانی نمود پیدا کردند. فرش های سجاده هم در کارگاه‌های بزرگ با استفاده از الگوهای هنرمندان و هم در خانه‌های روستایی توسط مردم عادی بافته می‌شدند. اما هر کسی که این فرش سجاده را می‌بافت – چه یک بافنده‌ی حرفه‌ای و چه یک خانم خانه دار عادی در حومه‌ی دورافتاده – همیشه یک جزء اجباری و جدانشدنی را در برداشت و آن قوس یا طاقی بود که بر روی سجاده فرش‌ها به تصویر کشیده می‌شد؛ این قوس برگرفته از طاق محراب و یا فرورفتگی در دیوار محراب به عنوان جایگاه اصلی در مسجد بود که نمازگزاران به سوی آن نماز خود را به پا می‌داشتند.

مساجد همیشه طوری ساخته می‌شوند که طاق محراب آن به سمت قبله یا همان جهت مکه باشد. مکه شهر مقدس همه مسلمانان است و جایی است که حرم اصلی مسلمانان یعنی کعبه در آن واقع شده است.
سجاده فرش‌ها باید همگی در یک جهت و به سمت قبله پهن شوند. به این ترتیب، عبادت کننده روبروی مکه قرار می‌گیرد و متقاعد می‌شود که نماز او در پیشگاه خداوند شنیده خواهد شد. محراب منقوش بر فرش سجاده به معنای دروازه‌ی الهی است، دروازه ای که معتقدان را از دنیای زمینی و فناپذیر به دنیای آسمانی و الهی منتقل می‌کند. این نقشی است که به قوس منقوش در فرش سجاده یا فرش نماز اختصاص داده شده است، به این معنی که قسمت پایین فرش سجاده نماد دنیای زمینی، در حالی که قسمت بالای آن، بالای قوس، نماد دنیای آسمانی است.

فرش‌های سجاده‌ای مجلل به واسطه‌ی تزئینات عالی و کیفیت تکنولوژیکی و غنی بودن مواد آن‌ها مشخص می‌شدند. فرش‌های نماز از پشم و ابریشم و گاهی اوقات از رشته طلا و نقره برای طبقه اشراف بافته می‌شدند. کل تزئینات فرش های سجاده، برگرفته از طرح‌های ساخته شده توسط هنرمندان بود و فضای صمیمیت و همبستگی با خدا را ایجاد می‌کردند. این سجاده فرش‌ها معمولا با نوشته‌هایی که نقل قول از قرآن و تکریم خدا و پیامبر نبی بود، نمود بهتری پیدا می‌کردند. آن‌ها همیشه در قسمت بالای فرش و بالای قوس، قرار می‌گرفتند زیرا کلمات و شکل نوشته شدن آن‌ها مقدس بودند. نقش مایه‌های برگ انتزاعی که در تزئین فرش های سجاده غالب بود، در واقع خدا را مجسم می‌کردند که خالق بهشت و زمین است.

فرش سجاده ای روستایی که توسط مردم عادی بافته می‌شد بسیار متفاوت از فرش سجاده ی مورد استفاده‌ی ثروتمندان بود. این گروه از فرش نمازها بیشتر با ویژگی‌های قرن نوزدهم و اوایل قرن بیست و یکم (نه نمونه هایی که از گذشته باقی مانده بودند) نمایش داده می‌شدند، اما با این وجود به دلیل طبیعت سنتی هنر عامیانه، ویژگی‌های قدیمی ترشان را نیز در بر می‌گرفتند. تزئین آن‌ها تحت الگوی طراحی هندسه‌ی متفاوتی بود که در بافت‌های عامیانه و با نمادهای مختلف مرتبط با آیین و اعتقادات مردم قدیم یافت می‌شد. اغلب اوقات هنگام بافت فرش نماز، بافندگان بر طرح‌های فرش سنتی متمرکز بودند که آنها را به خوبی می‌شناختند و فقط نمایه‌ای از ویژگی اصلی خود یعنی قوس محراب را اضافه می‌کردند.

در میان قبایلی که دام پرورش می‌دادند، مفهوم نیروی الهی که از آن‌ها حفاظت می‌کرد به طور سنتی با حیوانات و پرندگان نمادین ارتباط داشت، به طوری که تصاویری از شاخ‌های حیوانات یا پنجه‌های پرندگان اغلب بالای قوس محراب سجاده فرش‌ها دیده می‌شد. نمایش نمادین حیوانات توتمی به دلیل اعتقاد به قدرت مقدس آن‌ها حاصل می‌شد. مفاهیم کامیابی و خوشبختی نیز با این عناوین ارتباط داشتند که به قالی قومی مرسوم بودند.

فرش های سجاده ای امروزی به شکل‌های مدرن و بیشتر با تلفیق گل و بوته با محراب بافته می‌شوند.

در زیر می‌توانید انواع طرح‌های سجاده فرش ثریا کویر کاشان را مشاهده کنید.

شما همچنین می‌توانید نمونه مساجد فرش شده توسط ثریا کویر کاشان را نیز مشاهده بفرمایید.